Nowe regulacje w sprawie tworzyw sztucznych na potrzeby branży spożywczej

21.12.2022

Nowe Rozporządzenie Komisji (UE) 2022/15XX w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i mikrobiologicznego plastiku pochodzącego z recyklingu, przeznaczonego do kontaktu z żywnością, w tym opakowań żywności („FCM z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu”). Tworzywa sztuczne pochodzące z recyklingu w dużej mierze pochodzą z odpadów domowych i mogą być zanieczyszczone na kilka sposobów. Jeśli to skażenie nie zostanie usunięte, może trafić do naszej żywności i być szkodliwe dla ludzkiego zdrowia.

• W momencie wejścia w życie Rozporządzenie ma następujący skutek:
• Rozporządzenie (WE) nr 282/2008 traci moc; nie będzie już obowiązywać;
• nie jest już możliwe stosowanie materiałów pochodzących z recyklingu tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością (FCM) podlegających przepisom krajowym;
• szczegółowe przepisy stają się bezpośrednio stosowane do wprowadzania do obrotu tworzyw sztucznych zawierających materiały pochodzące z recyklingu, w tym do zbierania i sortowania wsadu z tworzyw sztucznych, ich odkażania i przetwarzania, co ma również wpływ na kontrolę jakości, dokumentację i etykietowanie;
• ustanowiono unijny rejestr obejmujący podmioty zajmujące się recyklingiem i instalacje recyklingu, który będzie publikowany na tej stronie internetowej;
• wszystkie rodzaje recyklingu tworzyw sztucznych i technologie recyklingu są objęte zakresem rozporządzenia, w tym recykling mechaniczny, recykling produktów z zamkniętego i kontrolowanego łańcucha produktów, wykorzystanie tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu za barierą funkcjonalną oraz formy recyklingu chemicznego;
• zastosowanie mają nowe przepisy mające zastosowanie do nowatorskich technologii recyklingu oraz ocena procesów recyklingu.

Po wejściu w życie zaczną obowiązywać dalsze zasady:

• W odniesieniu do procesów mechanicznego recyklingu politereftalanu etylenu (PET):
  • procesy objęte wnioskiem otrzymanym przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) przed lipcem 2023 r. mogą być po tej dacie nadal wykorzystywane do wprowadzania do obrotu tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu bez zezwolenia, dopóki nie zostaną powiadomione o decyzji w sprawie ich zezwolenia;
  • oczekuje się, że pierwsza z tych decyzji w sprawie zezwolenia, dotycząca wniosków otrzymanych przed wejściem w życie rozporządzenia (tj. na podstawie rozporządzenia (WE) nr 282/2008), nastąpi w ciągu trzech miesięcy od wejścia w życie;
  • decyzje autoryzacyjne nakładają ograniczenia na procesy recyklingu; są one oparte na opinii EFSA mającej zastosowanie do procesu;
  • od lipca 2023 r. procesy, w odniesieniu do których EFSA nie otrzymał wniosku przed tą datą, nie mogą być wykorzystywane do wprowadzania do obrotu tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, należy je najpierw zatwierdzić;
• od lipca 2023 r. do obrotu można wprowadzać wyłącznie tworzywa sztuczne zawierające tworzywa sztuczne pochodzące z recyklingu, wyprodukowane przy użyciu odpowiedniej technologii recyklingu, chyba że zostały wyprodukowane przy użyciu nowej technologii i zgodnie z rozdziałem IV rozporządzenia; rozporządzenie określa dwie odpowiednie technologie:
  • poużytkowy recykling mechaniczny PET; wymaga to autoryzacji poszczególnych procesów
  • recykling z pętli produktów, które znajdują się w zamkniętym i kontrolowanym łańcuchu; wymaga to zastosowania systemu recyklingu
• od października 2024 r. systemy zapewnienia jakości stosowane do zbierania i wstępnego przetwarzania wsadu z tworzyw sztucznych muszą być certyfikowane przez stronę trzecią

Ponowne wykorzystanie tworzyw sztucznych, zgodne z założeniami gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ), jest szczególnym wyzwaniem dla branży spożywczej, generującej znaczne ilości opakowań plastikowych. Cele GOZ to jednak nie wszystko – materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością muszą spełniać dodatkowe wymagania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ich stosowania. Chodzi o brak negatywnego oddziaływania na jakość żywności oraz zdrowie ludzi. To także, a właściwie szczególnie, dotyczy opakowań zawierających tworzywa pochodzące z recyklingu.

Dotychczas obowiązujące Rozporządzenie Komisji nr 282/2008, dotyczące recyklatów przeznaczonych do kontaktu z żywnością nie zostało w pełni wprowadzone w życie. Dlaczego? Komisja Europejska nie udzieliła zezwolenia na stosowanie żadnego z wnioskowanych procesów recyklingu. Wobec tego, recykling tworzyw sztucznych służący wytwarzaniu materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością odbywał się w oparciu o przepisy krajowe, co prowadziło do powstawania różnych praktyk w tym obszarze.

Zielone światło tylko dla dwóch rodzajów technologii

Od 10 października br. obowiązują jednak nowe przepisy, czyli wchodzące wprost do porządków krajowych Rozporządzenie Komisji nr 2022/1616 z dnia 15 września 2022 roku w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Zgodnie z jego zapisami wytwarzanie tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu może odbywać się wyłącznie poprzez wykorzystanie tzw. „odpowiednich technologii”, tj. takich, które pozwalają przetwarzać odpady w taki sposób, aby wytworzony materiał spełniał wymagania dla materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz był bezpieczny pod względem mikrobiologicznym. Na dziś taką technologią jest recykling mechaniczny pokonsumenckiego PET oraz „recykling z obiegu zamkniętego”. W drugim przypadku możliwe będzie przetwarzanie różnych rodzajów polimerów tworzyw sztucznych, o ile przetwarzany surowiec będzie pochodził od podmiotu uczestniczącego w cyklu zamkniętym (np. producenta opakowania).

Zaktualizowano procedury dla udzielania zezwoleń na indywidualny proces recyklingu, z uwagi na wprowadzenie pojęcia „odpowiednich technologii”. Co ważne, wcześniej złożone wnioski o udzielenie zezwolenia na stosowanie procesu recyklingu, w przypadku oparcia procesu o technologię mechanicznego recyklingu PET, będą w dalszym ciągu procedowane przez Komisję.

Dopuszczenie pozostałych technologii przybierze nową ścieżkę. Wprowadzono w tym celu możliwość stosowania tzw. nowatorskich technologii, które – po weryfikacji – będą mogły zostać włączone do katalogu odpowiednich technologii (z załącznika do rozporządzenia). W kwestii opracowywania, zgłaszania i korzystania z nowatorskich technologii recyklingu myślę, że na chwilę zostanie „wciśnięta pauza”, a rynek będzie obserwował, jak wygląda wdrażanie rozwiązań dla rPET.

Co istotne, rozporządzenie określiło dodatkowe wymagania dla poszczególnych etapów pozyskiwania recyklatów – począwszy od gromadzenia i sortowania odpadów, procesu dekontaminacji, dalszego przetwarzania do sporządzania dokumentacji jakościowej z każdego z etapów oraz oznakowania finalnego produktu. Wymagania obejmują m.in.: dostarczanie oraz przetwarzanie jedynie odpadów spełniających wymienione w rozporządzeniu wymagania, sporządzanie deklaracji zgodności zarówno przez recyklerów jak i przetwórców recyklatów (np. producentów opakowań) czy oznaczanie wytworzonego tworzywa numerem instalacji i numerem partii.

Aby nie doprowadzić do przestoju w obszarze wytwarzania opakowań do żywności, wprowadzono przepisy przejściowe, które pozwalają na dalsze (ograniczone czasowo) wprowadzanie do obrotu dotychczas wytworzonych materiałów i wyrobów zawierających recyklaty. Będzie też można wykorzystywać posiadane zapasy.

Nowe obowiązki i certyfikacja

Rozszerzono także dotychczasowe regulacje dotyczące rejestru. Obowiązkiem rejestracji objęte będą nie tylko procesy recyklingu, ale także podmioty zajmujące się recyklingiem, stosowane procesy, programy recyklingu czy instalacje do dekontaminacji. Rejestracja odbywa się poprzez organ krajowy (czyli Główny Inspektorat Sanitarny) oraz poprzez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (ang. EFSA), który będzie prowadził rejestr po jego uruchomieniu. Co więcej, od 2024 r. wejdą dwa nowe przepisy dotyczące dokumentacji jakościowej. Po pierwsze, system jakościowy podmiotów zajmujących się zbieraniem i wstępnym przetwarzaniem odpadów będzie musiał uzyskać zatwierdzenie osoby trzeciej, a po drugie – w przypadku nowatorskich technologii, laboratoria określające poziomy zanieczyszczenia surowca będą musiały przechodzić badanie biegłości w tym zakresie.

Pierwsze głosy płynące z rynku odnośnie do nowych regulacji są ostrożnie pozytywne. Dopiero jednak po wykształceniu praktyki ich stosowania przez organy unijne oraz krajowe będzie możliwa ocena realnego wpływu nowych przepisów na rynek materiałów i wyrobów zawierających tworzywa sztuczne pochodzące z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

Rośnie zapotrzebowanie na rPET

Oczekując na pierwsze zezwolenia na stosowanie procesów recyklingu i zarejestrowanie instalacji do dekontaminacji, recyklerzy i przedsiębiorstwa spożywcze korzystające z tworzyw sztucznych napotykają wyzwania na innych polach – związanych z dostępnością recyklatów. Zapotrzebowanie na najbardziej pożądany recyklat (rPET) stale się zwiększa, co wynika między innymi z wpływu dyrektywy SUP (unijna dyrektywa w sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, z ang. Single Use Plastics, SUP) i wymagań dotyczących minimalnego udziału recyklatu w nowych butelkach z tworzyw sztucznych. rPET staje się coraz droższy i trudniej dostępny – a to wynika także z rosnących kosztów energii elektrycznej oraz niewystarczającego poziomu recyklingu butelek PET po napojach.

Wyzwanie na rynku rPET staje się tym większe, że surowcem, który może zostać zastosowany we wspomnianej technologii mechanicznego recyklingu PET są odpady pokonsumenckie PET zawierające maksymalnie 5% materiałów i wyrobów, które były wykorzystywane do kontaktu z materiałami lub substancjami niewchodzącymi w kontakt z żywnością. Uzyskanie surowca spełniającego te parametry możliwe jest w wyniku zbiórek prowadzonych w ramach systemu kaucyjnego albo w wyniku przetwarzania odpadów uzyskanych w wyniku selektywnej zbiórki. Na ostateczny kształt regulacji wprowadzających system kaucyjny wciąż czekamy, a tymczasem jakość surowca pozyskiwanego podczas selektywnej zbiórki pozostawia wiele do życzenia.